Psorijaza – uzroci, oblici bolesti i liječenje
Psorijaza (u narodu poznata još i kao ljuskavica) je česta, hronična nezarazna kožna bolest za koju nije poznat tačan uzrok. Danas se psorijaza smatra sistemskom bolesti koja obuhvata promjene na koži, moguću zahvaćenost zglobova te karakteristične pridružene bolesti.
Psorijaza – uzroci, oblici bolesti i liječenje
Učestalost i uzroci psorijaze
Psorijaza ima višeuzročnu etiologiju, pa tako genetski i eksterni faktori zajednički djeluju u nastanku bolesti.
Od psorijaze boluje oko 1-3 posto svjetske populacije, dok u našim područjima od psorijaze boluje oko 1,7 odsto stanovništva. Nema razlike u pojavnosti psorijaze između polova, a bolest se može pojaviti u bilo kojoj životnoj dobi (iako se u polovine slučajeva javlja prije 25. godine života).
Psorijaza ima višeuzročnu etiologiju. Genetski i eksterni faktori (infekcije, psihički stres, pušenje, lijekovi) zajednički djeluju u nastanku bolesti. Dokazano je da lijekovi poput litija, beta-blokatora, inhibitora enzima konverzije angiotenzina i antimalarika mogu pogoršati ili uzrokovati nastanak psorijaze.
Epidemiološkim istraživanjima je utvrđeno da, ukoliko oba roditelja imaju psorijazu, vjerovatnoća da će je imati i djeca iznosi čak 50 odsto. Smatra se da se sklonost obolijevanju nasljeđuje poligenskim načinom nasljeđivanja, pa je tako do danas otkriveno devet podložnih genskih lokusa (PSORS, eng. psoriasis susceptibility locus).
Psorijaza je bolest posredovana T-limfocitima, a smatra se da nastaje kao posljedica poremećene aktivacije prirođenog i stečenog imuniteta. Imunosni faktori su pokretači upalnog procesa u psorijazi jer potiču keratinocite na 4-6 puta brže dijeljenje u odnosu na zdravu kožu. Na taj način se ciklus prelaska keratinocita iz bazalnog u površinski sloj kože skraćuje s normalnih 28-30 dana na 3-5 dana. Posljedica toga je poremećeno sazrijevanje keratinocita.
Raznolikost kliničkih oblika psorijaze
Psorijaza na laktovima
Psoriasis vulgaris (hronična stacionarna plak psorijaza), najčešći je klinički oblik psorijaze. Karakterizuje je pojava eritematoznih, ljuskavih plikova koji se kasnije mogu međusobno spajati i zahvatati veću površinu kože. Predilekcijska mjesta za nastanak psorijatičnih lezija su laktovi, koljena, tjeme, lumbosakralna i periumbilikalna regija.
Psoriasis guttata (eruptivna ili kapljičasta psorijaza) obilježena je pojavom sitnih eritematoskvamoznih žarišta gusto diseminiranih po koži trupa i udova. Češće se pojavljuje kod djece ili mlađih odraslih, a obično joj prethodi streptokokna infekcija gornjih disajnih puteva.
Psoriasis intertriginosa je rijedak oblik psorijaze, obilježen zahvaćenosti pregiba kože, poput pazuha, prepona, trbuha te submamarnog predjela.
Psoriasis inversa takođe predstavlja rijedak oblik psorijaze u kojem su promjene smještene u pregibima velikih zglobova, bez zahvaćenosti predilekcijskih mjesta kao što su ekstenzorni predjeli zglobova.
Psorijaza tjemena
Psoriasis erythrodermica klinički je obilježena eritemom i pitirijaziformnim ljuskanjem kože cijelog tijela, uključujući lice, dlanove i stopala. U ovome obliku obično su prisutni svrbež i reaktivno povećanje limfnih čvorova (dermatopatska limfadenopatija).
Psoriasis pustulosa obuhvata nekoliko kliničkih varijanti. Generalizovani oblik (psoriasis pustulosa von Zumbusch) karakterizovana je opštim lošim stanjem, povišenom tjelesnom temperaturom te generalizovanom pojavom pustula. Psoriasis cum pustulatione se odnosi na pojavu pustula u akutnom pogoršanju hronične plak psorijaze. Pustulosis palmoplantaris lokalizirani je palmo-plantarni oblik koji se danas svrstava u poseban entitet, a obilježava ga pojava pustula lokaliziranih na stopalima i šakama.
Acrodermatitis continua suppurativa (Hallopeau) predstavlja kronično izbijanje pustula u predjelu distalne falangekoje često započinje na jednome prstu nakon traume. Na noktu zahvaćenog prsta obično je razvijena onihodistrofija i oniholiza.
Arthritis psoriatica je upalna bolest zglobova u kojoj ne dolazi do stvaranja specifičnih protutijela (tzv. seronegativna spondiloartropatija). Reumatoidni faktor, protutijelo koje se pojavljuje kod reumatoidnog artritisa, takođe je negativan. Jedan od pet bolesnika s kožnim oblikom psorijaze ima i psorijatični artritis. Najčešći klinički znaci bolesti su entezeitis, spondilitis, artritis perifernih zglobova na prstima, kao i daktilitis (otok prstiju na rukama i nogama). Može dovesti do pojave hronične boli i deformiteta u zglobovima.
Rjeđi oblici psorijaze i pridružene bolesti
Psorijaza u dječjoj dobi obilježena je češćom pojavom psorijatičnih lezija na licu, u pregibima i u genitalnoj regiji.
Posebne lokalizacije psorijaze uključuju psorijazu tjemena, psorijazu intertriginoznih dijelova kože (pregiba), psorijazu genitalne regije, psorijazu dlanova i stopala, te psorijazu nokta. Uz to, psorijaza u dječjoj dobi obilježena je češćom pojavom psorijatičnih lezija na licu, u pregibima i u genitalnoj regiji. Žarišta su obično eksudativna, čest oblik bolesti je psoriasis guttata, a svrbež je takođe često izražen.
Najčešće pridružene bolesti su hronične upalne bolesti (poput reumatoidnog artritisa i hronične upalne bolesti crijeva), kao i metabolički poremećaj koji dovodi do sklonosti šećernoj bolesti i pretilosti, te arterijskoj hipertenziji. Povišen je rizik za nastanak kardiovaskularnih bolesti, poput infarkta miokarda i moždanog udara, a povišena je i smrtnost što rezultira smanjenim očekivanim trajanjem života kod mlađih bolesnika s teškom psorijazom. Čak i djeca imaju veću učestalost pridruženih bolesti u poređenju sa zdravom djecom, ali i djecom koja boluju od atopijskog dermatitisa. Psorijatični marš je pojam kojim označavamo vezu između psorijaze i drugih sistemskih bolesti.
Dijagnoza psorijaze i procjena težine stanja
Dijagnoza psorijaze se najčešće postavlja klinički, a može se potvrditi biopsijom kožne lezije. Procjena težine bolesti radi se na temelju etabliranih sistema za procjenu težine bolesti. Tako se blaga psorijaza definiše sa: BSA jednak ili manji od 10, PASI jednak ili manji od 10 te DLQI jednak ili manji od 10. Navedene kratice znače:
BSA (eng. Body Surface Area) – procjena postotka zahvaćenosti površine kože.
PASI zbir (eng. Psoriasis Area and Severity Index) – procjenjuje težinu simptoma bolesti uzimajući u obzir eritem (crvenilo), infiltraciju (zadebljanje), ljuskanje i obim zahvaćenosti određenih dijelova kože (glava, trup, ekstremiteti). Danas se kao najčešći parametar za procjenu izlječenja bolesti koristi PASI 75 koji označava 75 postotno poboljšanje PASI zbira u određenom vremenskom periodu.
DLQI (indeks kvalitete života; eng. Dermatology Life Quality index) – računa se na osnovu vrlo jednostavnog upitnika koji sadrži deset validiranih pitanja. Najmanji zbir može biti 0, a najveći 30. Što je veći zbir, to bolest više utiče na kvalitet života bolesnika.
U procjeni težine bolesti uz navedeno treba uzeti u obzir i nekoliko individualnih parametara kao što su zahvaćeno mjesto (vidljive površine kože, genitalna regija), svrbež, odgovor na liječenje i teret bolesti (eng. burden of disease).
Terapijski pristup psorijazi
Vrsta liječenja zavisi o težini bolesti, pridruženim bolestima, bolesnikovim sklonostima, efikasnosti te individualnoj procjeni odgovora na terapiju.
Psorijaza je hronična bolest koja može imati važan uticaj na kvalitetu života, stoga liječenje treba obuhvatiti kako psihosocijalni, tako i fizički aspekt bolesti. U svakom slučaju, veoma je važno bolesnika edukovati o bolesti, ali i uputiti u organizacije poput Društva psorijatičara Hrvatske, gdje će dobiti informaciju o bolesti, ali i mogućnost podijele iskustva s drugim oboljelima.
Vrsta liječenja zavisi od težine bolesti, pridruženim bolestima, bolesnikovim sklonostima, efikasnosti te individualnoj procjeni odgovora na terapiju. U cilju planiranja liječenja bolesnike se može podijeliti u dvije grupe: bolesnici s blagom do umjerenom bolesti (koje je moguće liječiti primjenom lokalne terapije), te one s umjerenom do teškom bolesti za čije liječenje će biti potrebno sprovođenje fototerapije ili sistemske terapije.
Liječenje bolesnika s blagom do umjerenom psorijazom
Kod opsežnije bolesti u obzir dolazi primjena fototerapije, odnosno kontrolisanog izlaganja ultraljubičastim zracima.
U lokalnoj terapiji najčešće se koriste keratolitici za uklanjanje ljuski, obično na bazi salicilne kiseline, te lokalni protivupalni lijekovi poput lokalnih kortikosteroida. U terapiji se takođe primjenjuju i analozi vitamina D, cignolin i lokalni retinoidi. Važno je naglasiti i redovnu primjenu neutralnih primjesa (emolijensa), posebno onih koji sadrže ureju, u održavanju dobrog stanja kože.
Kod opsežnije bolesti u obzir dolazi primjena fototerapije, odnosno kontrolisanog izlaganja ultraljubičastim zracima. Najčešće se primjenjuju UVB i „uskospektralne“ UVB zrake (valne dužine 311 nanometara). Fotokemoterapija (PUVA) koristi se kod zahvaćenosti više od 30 posto površine kože psorijatičnim žarištima, a predstavlja primjenu fotosenzibilizirajućih materija – psoralena (P) i UVA zračenja.
Ponekad se koristi i naftalanoterapija koja označava primjenu „naftalan ulja“ u obliku kupki ili premazivanjem kože. Uz to se ponekad koristi heliomarinoterapija, boravak na suncu i kupanje u morskoj vodi jer sve navedeno dobro djeluje na kožu oboljelih.
Sistemska terapija za teški oblik psorijaze
Od konvencionalne sistemske terapije najčešće se u liječenju psorijaze primjenjuju retinoidi, potom metotreksat i ciklosporin. Ipak, danas su sve popularniji tzv. biološki lijekovi koji obuhvataju antitijela i fuzijske proteine sintetizovane rekombinantnom DNA tehnologijom koji blokiraju specifične molekularne ciljeve. Danas se u terapiji psorijaze koriste slijedeće grupe bioloških lijekova: antagonisti TNF-α (adalimumab, etanercept i infliksimab), antagonisti interleukina 12/23 (ustekinumab), te antagonist interleukina 17-A (sekukinumab)
Apremilast je novi lijek koji se uzima na usta, a namijenjen je liječenje umjerene do teške plak psorijaze. Radi se o inhibitoru enzima fosfodiesteraze 4, koja je uključena u nastanak brojnih upalnih molekula (citokina) važnih u nastanku psorijaze.
Tekst preuzet s plivazdravlje.hr