Reumatoidni artritis
Reumatoidni artritis je hronična, autoimuna, neizlječiva bolest zglobova koja se dva do tri puta češće javlja kod žena nego kod muškaraca. Jasan uzrok bolesti nije poznat, ali u nastanku bolesti sudjeluju brojni faktori među kojima su najznačajniji nasljedstvo i genetika, vanjski i hormonalni uticaji ali i drugi poznati i nepoznati uticaji.
Ko obolijeva od reumatoidnog artritisa?
Nije u potpunosti jasno zašto jedna osoba oboli od reumatoidnog artritisa a druga ne. Faktori rizika za nastanak reumatoidnog artritisa svakako uključuju pušenje cigareta i pretilost, te različite infekcije (upala desni i potpornog tkiva zuba bakterijom Porphyromonas gingivalis, te infekcije različitim virusima).
Oboljeli od reumatoidnog artritisa imaju povišen rizik za razvoj srčanožilnih bolesti poput angine pektoris, srčanog infarkta te bolesti perifernih krvnih žila zbog rizika ubrzane ateroskleroze.
Broj novodijagnostifikovanih bolesnika tokom jedne godine iznosi oko 40 na 100 000 stanovnika, dok ukupan broj oboljelih obuhvata oko 1% populacije tj. svaki stoti stanovnik boluje od reumatoidnog artritisa.
Klinička slika reumatoidnog artritisa
Tipična klinička slika reumatoidnog artritisa uključuje oticanje i bolove perifernih (krajnjih) zglobova šaka i stopala, ali bolešću mogu biti zahvaćeni i ostali zglobovi tijela (koljena, laktovi, ramena ili kukovi).
Bolest započinje autoimunom reakcijom na nivou zglobne ovojnice koja se inače sastoji od jednog sloja stanica (sinovija) te napreduje kako upalni proces postaje izraženiji. Hronični upalni proces nastaje zbog nekontrolisane proizvodnje različitih upalnih stanica i njihovog umnožavanja te proizvodnje različitih upalnih molekula koje se nazivaju protivupalni citokini. Trajna proizvodnja upalnih stanica i upalnih citokina potiče daljnje bujanje stanica sinovije i stvaranje izliva u zglobu, oštećenja hrskavice te u kasnoj fazi i oštećenja koštanih struktura zgloba – pojavu erozija. Neliječena bolest dovodi do trajnih deformacija zglobova i gubitka funkcije šaka i stopala te ostalih zahvaćenih zglobova.
Dijagnostička obrada reumatoidnog artritisa
Nakon pojave prvih simptoma do javljanja ljekaru često zna proteći dosta vremena, pogotovo ako inicijalni simptomi nisu jako izraženi. Najčešće se radi o nespecifičnim zglobnim tegobama, bolovima u zglobovima (artralgijama) migrirajućeg toka. Pridruženi simptomi mogu biti i opšti konstitucionalni simptomi poput umora, malaksalost, subfebriliteta i gubitka apetita. Tek kada zglobovi postanu otečeni, crveni i bolni (sinovitis, artritis) tada se lakše postavlja sumnja na upalni reumatizam. Tipična prezentacija reumatoidnog artritisa zahvata simetrično desnu i lijevu šaku i to ručne zglobove i metakarpofalangealne zglobove te male zglobove stopala. U krvnim, laboratorijskim pretragama koji se mogu odrediti u lokalnoj ambulanti bilježe se povišeni parametri akutne upale (C-reaktivni protein i sedimentacija eritrocita) uz određene nespecifične druge testove (normocitna anemija i sl.). Od specifičnih testova za reumatoidni artritis koji se prvenstveno određuju u bolničkim (ili specijalizovanim) laboratorijima izdvajaju se reumatoidni faktor (RF) i specifičnija antitijela na ciklični citrulinirani protein (anti-CCP). Klasična radiološka obrada šaka i stopala (Roentgen) je bitna radi utvrđivanja agresivnosti bolesti (postojanja oštećenja kostiju – erozija) prilikom postavljanja dijagnoze. Od ostalih radioloških metoda značajnu ulogu igra ultrazvuk s Dopplerskim signalom kojim se utvrđuje upalna aktivnost u zglobovima te nešto manje dostupna i skuplja metoda – magnetna rezonanca (MR). Periodično praćenje rutinskih laboratorijskih nalaza (parametri akutne upala, krvna slika, biohemijski nalazi jetre i bubrega) ključni su za utvrđivanje stepena bolesti te učinkovitosti propisane terapije. RF i anti-CCP nije potrebno ponavljati tokom procesa liječenja, jer se niti u značajnom poboljšanju stanja bolesti ne očekuje njihova negativizacija.
Medikamentozna terapija
Terapija lijekovima temelj je liječenja svakog bolesnika s reumatoidnim artritisom. U liječenju se koriste različiti lijekovi zavisno o stepenu aktivnosti bolesti, dobi i polu bolesnika, kontraindikacijama te želji samog bolesnika. Prema novim saznanjima liječenje reumatoidnog artritisa treba biti agresivnije u ranoj fazi bolesti tako da se spriječi nastanak deformacija i trajnog oštećenja hrskavica, zglobova i kostiju.
Na raspolaganju postoje različiti lijekovi – analgetici, nesteroidni antireumatici, glukokortikoidi (steroidi), lijekovi koji mijenjaju tok bolesti (metotreksat, sulfasalazin, leflunomid, hlorokin/hidroksiklorokin), te modernija grupa lijekova koja obuhvata tzv. pametne lijekove – biološka terapija (primjena u venu ili u potkožnim injekcijama) i male ciljane molekule (koje se uzimaju na usta).
Prema većini smjernica ključni lijek za liječenje reumatoidnog artritisa ipak ostaje metotreksat, lijek koji ima imunosupresivno djelovanje i primjenjuje se jednom sedmično u obliku tableta ili potkožnih injekcija uz nadoknadu folne kiseline.
Terapija lijekovima se „kroji“ individualno nakon uvida u stepen agresivnosti reumatoidnog artritisa te u dogovoru bolesnika s njegovim lljekarom-ordinarijusom.
Fizikalna terapija
Fizikalna terapija igra ključnu ulogu u liječenju reumatoidnog artritisa uz napomenu da je preporuka da se ciljana fizikalna terapija provodi tek nakon što se lijekovima smiri sistemska upala. Na taj način postiže se povoljan učinak na zglobne i mekotkivne strukture. Program fizikalne terapije određuje specijalist fizikalne medicine nakon uvida u nalaze obrade i radioloških snimki bolesnika. Osim ambulantne fizikalne terapije i stacionarna rehabilitacija doprinosi smirivanju zglobnih simptoma.
Redovite kontrole
Učinak liječenja utvrđuje se prilikom redovnih kontrolnih reumatoloških posjeta i to u razgovoru s bolesnikom, uvidom u laboratorijske nalaze te prilikom kompletnog pregleda cijelog tijela uz brojanje bolnih i otečenih zglobova. Aktivnost bolesti se može izračunati indeksima aktivnosti bolesti a najpoznatiji indeks je DAS28 („Disease activity score“).
Cilj terapije lijekovima uz kombinaciju s fizikalnom terapijom je niska aktivnost bolesti (DAS28 ispod 3.2) ili remisija (odsustvo simptoma bolesti uz vrijednost DAS28 ispod 2.6).
Zaključak
Neliječen reumatoidni artritis dovodi do trajnih oštećenja hrskavica i kostiju zglobova (erozije) te posljedično do gubitka funkcije zglobova i smanjene kvalitete života i invalidnosti. Na vrijeme započeto liječenje upalne reumatske bolesti sprečava pojavu trajnih i nepopravljivih promjena. Trenutno na raspolaganju postoji velik broj klasičnih, temeljnih antireumatika te modernih, pametnih lijekova za liječenje upalne reumatske bolesti. Redovno uzimanje propisane terapije lijekovima i redovno provođenje fizikalne terapije te usvajanja zdravog stila života (prestanak pušenja i redukcija prekomjerne tjelesne težine) zaustavlja deformitete zglobova i omogućava normalan život.
Tekst preuzet s plivazdravlje.hr